Dutch | English

Abstract

Steef Zoetmulder heeft steeds twee vormen van fotografie naast elkaar beoefend: publiciteits- en vrije fotografie. In technisch opzicht behoort hij tot de eerste generatie Nederlandse fotografen die de opvattingen van de Nieuwe Fotografie in praktijk heeft gebracht. Zijn visuele taal is echter niet zozeer zakelijk als wel subjectief te noemen. Uit zijn gehele oeuvre spreekt een voorkeur voor decoratieve, naar abstractie neigende beelden. Inhoudelijk en formeel is zijn werk gebaseerd op de opvattingen van een beweging als de Subjectieve Fotografie van Otto Steinert uit de jaren vijftig.

Biografie

1911	Stephanus Johannes Theodorus (Steef) Zoetmulder wordt op 10 september geboren te Schiedam.
1926	Op zijn vijftiende verjaardag krijgt hij een klapcamera en een donkere kameruitrusting. Fotograferen wordt een door hem fanatiek beoefende hobby.
1931	Hij voltooit zijn HBS-opleiding en wordt lid van de Rotterdamse Amateurfotografenvereniging (AFVR). Op discussiebijeenkomsten van deze vereniging maakt hij kennis met de opvattingen van de Nieuwe Fotografie.
	Hij geeft medeleden les in fototechniek.
1933-’35	Na een administratieve opleiding bij Instituut Schoevers gevolgd te hebben, besluit Zoetmulder de cursus publiciteit aan de Rotterdamse Academie voor Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen te volgen. Tot zijn leraren behoren Jan Kamman en Gerrit Kiljan.
	Zoetmulder rondt de driejarige opleiding in twee jaar af. Zijn diploma krijgt hij, om administratieve redenen, pas een jaar later.
1935	In december opent Zoetmulder zijn eerste studio als publiciteitsfotograaf aan de Rotterdamse Dijk in Schiedam. Daarnaast besteedt hij volop aandacht aan zijn vrije werk; hij krijgt regelmatig onderscheidingen en prijzen op wedstrijden van amateurfotografen.
1936	Zijn studio trekt niet voldoende klanten om zakelijk succesvol te zijn. Zoetmulder heft de studio op en treedt in september in dienst bij het Haagse reclamebureau International Publicity Service.
1937-‘43	Hij verkiest toch het risico van zelfstandigheid boven het keurslijf van een dienstverband en vestigt zich opnieuw als publiciteitsfotograaf. Hij richt een studio in aan de Schiedamseweg in Rotterdam, het foto- en reclamebureau STEZO, en krijgt opdrachten van bedrijven en particulieren.
	Op 31 maart 1943 vernielt een bombardement zijn studio en daarmee het grootste gedeelte van zijn fotoarchief.
1943-‘45	Hij opent zijn derde studio aan de Avenue Concordia in Rotterdam. In de laatste oorlogsjaren is hij vooral werkzaam als portretfotograaf.
1945-’51	Na de bevrijding richt hij zijn activiteiten weer zo veel mogelijk op de reclamefotografie. Met de wederopbouw komen ook de reclameopdrachten weer op gang.
	In 1947 trouwt hij met Milly Hagtingius.
	Dankzij zijn toenemend succes kan hij in 1951 een nieuwe studio openen aan de Voorschoterlaan in Rotterdam.
1950-‘70	Zoetmulder wordt in 1950 kernlid van de NFK en blijft tot het ‘opgaan’ van de vereniging in de BFN in 1970 tot de actieve leden behoren. Hij zendt werk naar tal van tentoonstellingen en wedstrijden, zowel individueel als in groepsverband met de NFK.
1951-’86	Voorschoterlaan nr. 108 is van nu af aan zijn woonhuis, waarin ook zijn studio gevestigd is.
	Tot zijn belangrijkste opdrachtgevers behoren aannemersmij Voormolen te Rotterdam, Volker Bouwmij in Rotterdam, diverse architectenbureaus, meubelfabriek Ouwenbroek in Vlaardingen, Reclamebureaus Nijgh en Van Ditmar, Bas en Van Haastrecht en Hoogstraten, Betonindustrie De Hoop in Terneuzen, Kemperbeton in IJsselmonde, Fa. Lenderink in Schiedam, de Nederlandse Dagbladunie, uitgeverij Gebr. Spanjersberg in Rotterdam.
1960	Na het volgen van een Agfacolor cursus negatief /positief werkt Zoetmulder al naar gelang de behoefte van zijn opdrachtgevers zowel in kleur als in zwart/wit.
1962-’66	Zoetmulder begeleidt een viertal leerlingen van de academie St. Joost in Breda gedurende een halfjaarlijkse stage in zijn studio.
1968	Als rijksgecommitteerde woont hij eindexamens fotografie van de academie St. Joost in Breda bij.
1978	Zoetmulder volgt enige cursussen schilderen en tekenen, o.a. aan de Vrije Academie in Rotterdam. Deze hobby wordt steeds belangrijker en op tentoonstellingen is zowel zijn fotografisch als zijn schilderkunstig werk te zien.
1983-’86	Hij werkt aan een retrospectief van het beste werk uit zijn fotografisch oeuvre. Reclame-opdrachten nemen meer en meer een ondergeschikte positie in ten opzichte van zijn vrije werk, sinds 1983 voornamelijk bestaande uit met licht en glas gecomponeerde lichtgrafieken. In zijn studio richt hij wisselende tentoonstellingen in van eigen werk, die toegankelijk zijn voor publiek.
2004	Steef Zoetmulder overlijdt op 4 september in zijn woonplaats Rotterdam.

Beschouwing

Steef Zoetmulder zette in 1926 als vijftienjarige amateurfotograaf zijn eerste schreden op een pad dat zijn levensweg zou worden: de fotografie. Zoetmulder is ondanks zijn professionele fotografenloopbaan in wezen altijd een amateur gebleven, een liefhebber van de creatieve mogelijkheden van zijn medium, waarbij zijn aandacht zich met name richtte op vormen en structuren. Zijn beroepsmatige en vrije fotografie liggen zo in eikaars verlengde, dat het meer dan eens is voorgekomen dat opdrachtfoto’s op tentoonstellingsmuren prijkten en vrije foto’s in een reclameopdracht werden verwerkt.

De technieken van het fotograferen leerde Zoetmulder zichzelf. Hij wilde echter een professionele basis hebben om als fotograaf op voort te kunnen bouwen en volgde daarvoor een opleiding aan de afdeling publiciteit van de Rotterdamse Academie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen. De experimentele, nieuw-zakelijke benadering van de docenten Jan Kamman en Gerrit Kiljan sprak hem aan en werd uiteindelijk bepalend voor zijn ontwikkeling. Zoetmulder werkte zelf reeds in de geest van de nieuwe fotografische opvattingen; zijn onderwerpkeuze, standpunten, stofuitdrukking en materiaalgebruik wijzen daarop. Zijn foto van uien uit 1934 bijvoorbeeld werd door zijn docenten zeer gewaardeerd vanwege het moderne, zakelijke karakter van de opname.

Met zijn ruime ervaring op technisch gebied en zijn gerichte belangstelling voor het publiciteitsvak was Zoetmulder in staat de driejarige opleiding in twee jaar te voltooien. Hij studeerde bovendien af als ontwerper, maar hij is later slechts een enkele keer als zodanig werkzaam geweest.

Met een korte onderbreking van enige maanden als werknemer bij een Haags reclamebureau is Steef Zoetmulder altijd een zelfstandige publiciteitsfotograaf geweest. De start in zijn eerste studio verliep niet zo gunstig en daarom meende hij beter in loondienst te kunnen gaan werken. Dit lag hem echter niet en opnieuw begon hij voor zichzelf, nu met beter resultaat. Hij bouwde in de jaren vlak voor de oorlog een redelijke klantenkring op. Tot zijn eerste opdrachtgevers behoorden onder andere: Drukkerij Roelants in Schiedam, Fa. Tweka te Geldrop en diverse distilleerderijen in Schiedam. Na de oorlog bezorgde de opbloeiende economie hem in toenemende mate opdrachten vanuit de handel en industrie. Hij maakte foto’s voor folders, omslagen van tijdschriften, jubileumuitgaven, platenhoezen en kalenders voor velerlei bedrijven. Blijkens brieven van bedrijfsleidingen en particulieren die Zoetmulder bewaard heeft, werd hij zeer gewaardeerd om de inventieve en vakkundige wijze waarop hij de hem gestelde opdrachten uitvoerde.

Naast zijn beroepsmatige activiteiten vond en vindt Steef Zoetmulder steeds tijd voor het maken van vrij werk. Soms maakte hij op locaties waar hij opdrachten uitvoerde ook foto’s voor zichzelf; een treffende lichtval of compositie, een bijzondere vorm kon hij niet ‘ongezien’ laten. Soms leverde de natuur hem motieven, maar zijn studio was bij uitstek de omgeving waarin zijn creatieve werk tot stand kwam. Daar experimenteerde hij in vrije uren met stillevencomposities of – soms – met portretstudies.

In het oeuvre van Steef Zoetmulder treft men een breed scala van onderwerpen aan, zowel in het reclame- als in het vrije werk. Zoetmulder heeft een duidelijke voorliefde voor vorm: hoekige, ronde, harde en zachte vormen, afgezonderd in een detail of met elkaar gecombineerd. Architectuur en stillevens met vazen en glaswerk lenen zich bijzonder voor deze fotografie en komen dan ook veelvuldig in Zoetmulders fotografie voor. De mens neemt een opvallend ondergeschikte plaats in. Zelfs in zijn portretten lijkt de vorm het feitelijke onderwerp te zijn en niet zozeer de geportretteerde. In zijn meest recente werk is de aandacht voor vorm nog gesublimeerd; de laatste jaren maakt hij met licht en glas gecomponeerde lichtgrafieken. Het zijn vrijwel volledig abstracte werken die in hun lyrische vormtaal doen denken aan de op muziek geïnspireerde experimentele abstracte kunst van de jaren vijftig, waarin ook Pim van Os zijn inspiratiebron vond.

Van het vooroorlogse archief van Zoetmulder is vrijwel alles verloren gegaan in het bombardement van 31 maart 1943. Een goed beeld van zijn werk uit deze periode is daarom niet meer te krijgen. Het naoorlogse werk vertoont een tamelijk constant karakter.

Verschillende principes van de Nieuwe Fotografie blijven voortdurend een rol spelen: een scherpe, heldere druktechniek met exacte stofuitdrukking, het kikvorsperspectief en de diagonale lijn. De toepassing van deze stijlmiddelen is echter veel minder zakelijk dan in de jaren ’30 bedoeld was. De visuele helderheid die de Nieuwe Fotografie met deze stijlmiddelen nastreefde, heeft Zoetmulder ingeruild voor complexe, decoratieve beelden. Hij combineerde nadrukkelijk de effecten van lijnenspel, lichtval, suggestieve perspectiefwerking en de associatieve mogelijkheden van voorwerpen en materialen. Het zelfportret uit 1947 is een voorbeeld van een dergelijke complexe compositie, opgebouwd uit een veelheid van diagonalen, spiegelbeelden, solarisatie en wisselend perspectief.

Opvallend is ook de voorliefde die Zoetmulder altijd aan de dag heeft gelegd voor de fotomontage, ook in perioden dat deze techniek volledig uit de gratie was. In zijn visie biedt het geconstrueerde beeld dat de montage oplevert een veelheid van variatie- en combinatiemogelijkheden voor creatieve toepassing. Zoetmulders vrije werk is overwegend zwart-wit. Het gebonden werk uit de jaren zestig en zeventig bestaat grotendeels uit kleuropnamen, evenals zijn lichtgrafieken.

Technisch beheerst Zoetmulder zijn vak uitstekend. Steeds heeft hij in zijn werk gebruik gemaakt van de meest uiteenlopende mogelijkheden van (technische) camera’s, negatiefformaten en lenzen.

In artikelen en lezingen heeft Steef Zoetmulder zijn opvattingen en ideeën over fotografie meermalen verwoord. In een correspondentie met de redactie van het tijdschrift Cosmorama in november 1936 gaf hij zijn mening over het door Nico de Haas geschreven nummer over fotografie van 8 en Opbouw. Helder zette hij uiteen waarom hij de inhoud van het nummer relevant achtte, namelijk vanwege de opvatting dat de fotografie „een geheel eigen en onafhankelijk gebied (is) met een eigen vormgeving welke voortvloeit uit de mogelijkheden welke optiek en chemie ons geven”. Nadrukkelijk wees hij elke relatie met de schilderkunst, retouche en edeldrukprocédés af. Met betrekking tot de onderwerpkeuze van de fotograaf stelde hij zich minder extreem op dan Nico de Haas. Zoetmulder bracht de mening naar voren dat ook de fotograaf die zich niet uitsluitend met een realistische weergave van het leven bezighoudt, tot ‘zuiver fotografische’ prestaties in staat is. In een interview met Daan Helfferich in 1950 maakte Zoetmulder onderscheid tussen fotografie als documentatie van ‘het reeds aanwezige, het voor ons klaarliggende’, waarbij de enige creatieve ingreep van de fotograaf bestaat uit het kiezen van moment en standpunt, en de ‘zuiver creatieve fotografie’. Deze laatste vorm, waarbij het te fotograferen onderwerp opgebouwd, ‘gecomponeerd’ moet worden – hij doelt hierbij niet alleen op het stilleven, maar ook op het portret – geniet zijn voorkeur als ‘hogere’ vorm van fotografie. Eenzelfde trapsgewijze evaluatie van creativiteit in de fotografie is te vinden in de inleiding die Prof. Otto Steinert schreef bij de tentoonstelling Subjektive Fotografie in 1954- ’55. Het is de mening die ook veel andere leden van de NFK aanhingen. Deze geestverwantschap manifesteerde zich in een deelname van de NFK, waaronder Steef Zoetmulder, aan de eerste Subjektive Fotografie-tentoonstelling in 1951 in Saarbrücken.

Steef Zoetmulder heeft zijn sporen verdiend met doeltreffende publiciteitsfotografie, waarin hij respect voor de wensen van een opdrachtgever wist te combineren met een fantasievolle, vakkundige uitwerking van de opdracht. Consequent bouwde hij aan een oeuvre dat de kenmerken heeft van een regelmatig gebruik van associatieve, symbolische motieven en een decoratieve, soms complexe, tot in de finesses gecomponeerde vorm.

Zoetmulder is een overtuigd aanhanger en verdienstelijk vertegenwoordiger van de fotografische beweging die zich sinds het einde van de vorige eeuw inzet voor een artistieke waardering van de fotografie, door de verbeeldingskracht van de fotograaf te propageren als hogere creativiteit dan de al dan niet geëngageerde realiteitsweergave. Interessant is dat de subjectieve werkwijze die Zoetmulder altijd heeft aangehangen bij een aantal hedendaagse fotografen weer hoogtij viert. Dat is de reden dat de fotografie van Steef Zoetmulder nu weer opnieuw in de belangstelling staat.

Bron: LEXICON, de Geschiedenis van de Nederlandse Fotografie